बीरगंज १३ असाेज । दसैँको रौनक अहिले देशैभरि छाएको छ । देशभर रहेका माता दुर्गाका शक्तिपीठहरूमा भव्यता पूर्वक पूजा – आराधना भइरहेको छ ।
यसैबिच पर्सा, बारा, राैतहट लगायतका मन्दिरहरूमा पनि पूजा – आराधना भइरहेका छन् भने गाउँ – गाउँमा माता दुर्गाको मूर्ति बनाई भव्य पूजापाठ गर्ने परम्परा झन् आकर्षक बनेको छ । बीरगंज सहित पर्सा,बारा राैतहट लगायतका ग्रामीण क्षेत्रमा समेत मूर्ति पूजाको आकर्षण देख्नलायक हुन्छ ।
हिन्दू धर्ममा मूर्ति पूजाको अलग्गै महत्त्व छ, तर पर्सा, बारा, राैतहट लगायतका जिल्लामा यसको महत्त्व विशेषगरी उच्च पाइन्छ । पर्सा, बारा, राैतहट लगायतका जिल्लावासीहरूले देवी – देवतासँग पारिवारिक सदस्यझैँ सम्बन्ध स्थापित गरेका छन् । यही सम्बन्धलाई प्रकट गर्नकै लागि यहाँ मूर्ति पूजाको परम्परा मौलाएको हो ।
साथै, जगतमाता सीता नेपालकी छोरी भएकाले भगवतीका अन्य स्वरूपलाई समेत नेपालकै माइती मान्ने गरिन्छ । त्यसैले दसैँमा मूर्ति निर्माणअघि विवाहित बेहुलीझैँ नवदुर्गालाई माइतीमा भित्र्याउने परम्परा चलनमा छ ।
नेपालमा दशैंको आकर्षण धार्मिक मात्र नभई सामाजिक र सांस्कृतिक दृष्टिले पनि महत्त्वपूर्ण छ । देवी – देवतासँग पारिवारिक व्यवहार गर्ने परम्पराले समुदायबिच आत्मीयता र भक्ति दुवैलाई गहिरो बनाएको छ ।
मूर्ति पूजाले गाउँ – समाजलाई एकताबद्ध गर्ने ठुलो भूमिका खेलेको पाइन्छ । मूर्ति निर्माणदेखि विसर्जनसम्मकै क्रममा श्रमदान, आर्थिक सहयोग र सामूहिक सहभागिताले समाजलाई बलियो बनाउँछ ।
सजावटमा युवती – बालबालिकादेखि वृद्धसम्म सबैको योगदान हुने भएकाले यो धार्मिक मात्र नभई सांस्कृतिक उत्सव पनि बन्छ ।
भाेजपुरी साहित्य र लोकगीतमा देवीलाई चेलीका रूपमा सम्बोधन गरिएको पाइन्छ । दसैँमा गाइने सोहर गीतले छोरीलाई बिदा गर्दा हुने भावुकताझैं देवी विसर्जनको क्षणलाई जीवन्त अभिव्यक्ति दिन्छ । यसरी देवीलाई पूजा गर्ने र अन्त्यमा आँसुभरि बिदा गर्ने परम्पराले भक्ति र वात्सल्यबीचको अद्वितीय सम्बन्ध उजागर गर्छ ।
वेदकालमा मूर्ति पूजा नभए पनि उपनिषद् र पुराणकालसम्म आइपुग्दा यसको प्रचलन स्थायी बनेको देखिन्छ ।
विशेषगरी रामायणकालीन संस्कृतिको प्रभावका कारण नेपालमा देवी – देवतासँग पारिवारिक सम्बन्ध स्थापित गर्ने परम्परा अझै मौलाएको हो ।
सीता नेपालकी छोरी भएकै कारण यहाँ देवता वा देवीलाई ‘माइतीको सम्बन्ध’ भनी आत्मीयतापूर्वक सम्बोधन गर्ने परम्परा निरन्तरता पाएको हो ।
नेपालमा मूर्ति पूजा आस्था मात्र नभई सामाजिक सहजीवन र मानसिक शान्तिको स्रोत पनि हो । देवीलाई चेली मान्दा महिलाप्रति समाजमा हुने दृष्टिकोणमा समेत सकारात्मक प्रभाव परेको पाइन्छ ।
देवी – देवतासँग घरको सदस्यझैँ व्यवहार गर्दा धर्म केवल मन्दिर वा पूजा कोठासम्म सीमित रहँदैन, बरु घर–परिवार र दैनन्दिन जीवनमै घुलमिल हुन्छ ।
आजको डिजिटल युगमा समेत नेपालका युवाहरू सामाजिक सञ्जालमार्फत मूर्ति सजावट, पूजा, सोहर गीत र विसर्जनको क्षणलाई व्यापक प्रचार – प्रसार गर्छन् ।
यसले परम्परालाई आधुनिक रूप दिनुका साथै भविष्य पुस्तामा सांस्कृतिक चेतना जगाउने काम पनि गरिरहेको छ ।
प्रतिक्रिया